Deze tekst is onderdeel van de publicatie die ik schreef in het kader van een onderzoek binnen de Master Design/ Willem de Kooning. De grafisch ontwerper, Social design en impact op maatschappelijke verandering, publicatie onderzoek Master Design/ Willem de Kooning Academie, 2019
Social Design is hot! meldt de website van de Dutch Design Week 2018. Dat Social Design enorm in de belangstelling staat blijkt wel uit de grote stroom publicaties die is verschenen in de afgelopen jaren. Een Google-zoekopdracht naar de term levert 6.460.000.000 hits op. Ter vergelijking, de zoekterm Graphic Design levert ‘slechts’ 3.900.000.000 resultaten op, ruim veertig procent minder. Publicist en onderzoeker Anne van der Zwaag, die met haar boek LOOKS GOOD FEELS GOOD IS GOOD een belangrijke bijdrage levert aan het debat over Social Design, schrijft over de opkomst ervan: “In de afgelopen jaren is Social Design een begrip geworden”.(1) Ook in andere publicaties, zoals die van hoogleraar Kees Dorst (2), onderzoeksplatform Social Design For Wicked Problems (SDFWP) (3), denktank Kennisland (4) en het International Journal of Design (5), wordt gesproken over de opkomst van Social Design.
De definitie van Social Design is niet eenduidig. Afhankelijk van de eigen positie en ervaring brengen ontwerpers en andere experts persoonlijke accenten aan. Definities zijn veelal omschreven vanuit een specifieke aanpak of een doel. Zo legt Anne van der Zwaag de nadruk op het doel. Ze stelt dat Social Design alle ontwerprichtingen omvat die een duurzame levensstijl ondersteunen en alternatieven aandragen voor huidige sociale en economische systemen.(6) SDFWP daarentegen, dat publiek onderzoek doet naar Social Design en waarin Het Nieuwe Instituut, Geen Kunst//Twynstra Gudde en Social Designer Tabo Goudswaard participeren, benadrukt in zijn publicatie vooral de aanpak: Social Design is het inzetten van ontwerp-denken om lastige sociale vraagstukken aan te pakken (7).
Hoe is de enorme opkomst van Social Design te verklaren? Het lijkt vooral om een combinatie van factoren te gaan, met de financiële crisis die in 2008 zijn hoogtepunt bereikte, als katalysator.
Allereerst had de crisis tot gevolg dat het aanbod van de traditionele opdrachten terugliep, waardoor ontwerpers gedwongen waren nieuwe markten te verkennen. Tegelijkertijd ontstonden er nieuwe markten doordat de overheid zich uit een aantal publieke voorzieningen terugtrok, zoals de gezondheidszorg en ouderenzorg. Samen met het grote aantal weerbarstige maatschappelijke problemen van dat moment zorgde het voor een verschuiving in de markt. Het maakte dat de maatschappij een belangijker thema werd voor ontwerpers, schrijven Cheng, Hummels en Koskinen in het International Journal of Design.(8)
Het groeiend kunstonderwijs waarin de gemengde beroepspraktijk centraal is komen te staan, versnelde deze ontwikkeling. Dit zorgt voor meer afgestudeerde ontwerpers. De groei van dit type kunstonderwijs is het gevolg van de waardering voor creativiteit. De creatieve industrie wordt door de overheid als een van de negen topsectoren van Nederland benoemd. Het wordt gezien als een belangrijke aanjager voor innovatie en levert de publieke sector creatieve oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen, zo staat op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.(9)
Op deze manier, door economische omstandigheden gedwongen en een toegenomen maatschappelijk besef, heeft de belangstelling voor Social Design een vlucht genomen.
Een andere belangrijke ontwikkeling waar ontwerpers mee te maken kregen is de democratisering van het ontwerp, die vlak voor de financiële crisis al in gang was gezet. Door technologische ontwikkelingen worden computers steeds goedkoper, waardoor designtools voor iedereen beschikbaar kwamen. Ook hebben platforms zoals Facebook ervoor gezorgd dat het grote publiek gewend raakte aan het zelf vormgeven en stylen van pagina’s en beelden. Dat laatste heeft grote gevolgen voor grafisch ontwerp: het is niet langer het exclusieve domein van de ontwerper. Daarmee moet de grafisch ontwerper de kwaliteit van zijn ontwerp en zijn meerwaarde herdefiniëren.
1 Anne van der Zwaag, p.12
2 Interview door Bas van Lier
3 Social Design For Wicked Problems
4 Website Kennisland
5 Dung-Sheng e.a.
6 Anne van der Zwaag, achterblad
7 Kees Dorst 2014, p. 6
8 Dung-Sheng Chen, Caroline Hummels e.a., p.1
9 Topsectoren zijn sectoren waar Nederland internationaal buitengewoon goed en sterk in is. Bron: website Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.